Kawka – sytuacja w Polsce i Europie

Miejsca gniazdowania kawki

Kawka Corvus monedula, podobnie jak jerzyk Apus apus i wróbel Passer domesticus, jest gatunkiem silnie związanym z budynkami. W Polsce kawka buduje gniazda w miejscach o różnym stopniu naturalności. Sporadycznie gnieździ się w miejscach naturalnych, jak dziuple drzew (w parkach miejskich i wiejskich, alejach śródpolnych i buczynach), skały i kolonie gawronów (Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Dolata i in. 2005, Luniak 2005a,b,c, 2008b). Wyjątkowo na południu Polski znajdowano jej gniazda w głębi dużych kompleksów leśnych (Kulczycki 1973 za Dolata i in. 2005), zazwyczaj wybierała skraje lasów (Dolata i in. 2005). Zamieszkuje głównie miasta i osiedla (Tomiałojć, Stawarczyk 2003).

W miastach budynki są najważniejszym miejscem gniazdowania kawki (Tomiałojć , Stawarczyk 2003, Luniak 2005a,b,c, 2008b). Już Taczanowski (1862 za Dolata i in. 2005) pisał: „Kawki najwięcej gnieżdżą się po wysokich budynkach i wieżach pośród miast położonych, pod dachami i w dziurach (…)”. Obecnie w budynkach poza stropodachami kawka wykorzystuje także kominy i przewody wentylacyjne, a w kościołach – wieże (Luniak 2005a,b,c, 2008b).

kawka_fotonatura

Kawka, fot. Marcin Łukawski www.foto-natura.com.pl

W miastach kawka jest głównie ptakiem zabudowy, chociaż nadal występuje również w parkach miejskich (Nowicki 2001, Dolata i in. 2005). Jeszcze niedawno do najwyższych w Polsce należały zagęszczenia kawki w starych, miejskich parkach (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Przykładowo w starych parkach Wrocławia w latach 70. XX wieku zagęszczenia sięgały 30–41,7 p/10 ha, ale od następnej dekady niektóre stanowiska zanikły (Tomiałojć, Profus 1977, Cisakowski 1992 za Dolata i in. 2005). W starszej zabudowie tego miasta zagęszczenia kawki były znacznie niższe. Było to tłumaczone oddaleniem lęgowisk od pozamiejskich żerowisk (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Liczebność kawki w parkach innych miast (np. Poznania, Siedlec) również spadła (Dombrowski, Łuczak 1998, Ptaszyk 2003 za Dolata i in. 2005). W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się opuszczanie przez kawkę parków i zadrzewień, gdzie gniazdowała w dziuplach (m. in. Tomiałojć, Stawarczyk 2003; Ptaszyk 2003, Biaduń 2005 za Luniak 2005a). Do niedawna w Warszawie w parkach kawka gniazdowała tylko jeśli był tam stary drzewostan, ale w latach 1975–1985 zanotowano tam spadek liczebności (Nowicki 1992 za Dolata i in. 2005).

Obecnie w Warszawie, gdzie jest jeszcze bardzo liczna (8-16tys par lęgowych) populacja kawek, ogromna większość tych ptaków gnieździ się w budynkach, a zaledwie w kilku miejscach gnieżdżą się w dziuplach lub skrzynkach lęgowych zawieszonych na drzewach (Luniak i in. 2001, Luniak 2005a). Na początku XXI wieku kawka w zabudowie Warszawy osiągała najwyższe zagęszczenia na obrzeżach (do 10,4 p/10 ha), mniejsze w zwartej zabudowie śródmieścia (do 5,9 p/10 ha), a najmniejsze na nowych osiedlach (1,4 p/10 ha) (Luniak i in. 2001).

Spadek liczebności kawki w Europie

Kawka, podobnie jak jerzyk i wróbel, jest gatunkiem bardzo zagrożonym utratą miejsc lęgowych z powodu modernizacji budownictwa (Luniak 2005a, b, c, 2008a, b). Kawka, która była kiedyś ptakiem pospolitym w Palearktyce, ostatnio na wielu obszarach Europy wykazuje spadek liczebności (Glutz von Blotzheim 1993, Cramp, Perrins 1994, Tucker, Heath 1995 za Luniak, 2005a). Tendencja spadkowa występuje także w polskiej populacji kawki (Tomiałojć, Stawarczyk 2003), ale jest mniejsza niż u naszych zachodnich sąsiadów. W wielu krajach Europy, np. w Niemczech, Austrii, Czechach stała się gatunkiem zagrożonym. W Pradze i Berlinie jej zagęszczenie jest stokrotnie, w Brukseli i Hamburgu kilkudziesięciokrotnie niższe niż w Warszawie (Luniak 2005a,c). W Pradze pozostało jej około 80 par (Luniak 2005c). Kawka znalazła się na Czerwonych Listach dawnej Czechosłowacji (Sedlacek 1988 za Luniak 2005a), Berlina (gdzie jest jej około 100 par (Luniak 2005c) i Brandenburgii (Witt 2003 za Luniak 2005a) oraz Turyngii i Saksonii (Boerner i in. 1996 za Luniak 2005a). W Dreźnie ostatnio jej populacja spadła do zaledwie 40 par (Luniak 2005a,c).

Jako jedną z głównych przyczyn takiego spadku liczebności podaje się utratę miejsc lęgowych spowodowaną modernizacją budownictwa (Sedlacek 1988, Vogel 1990, Kupko, Schlottke 1999, Mischke, Baumung 2001, Salvati 2002, Otto, Witt 2002, Stój, Dyczkowski 2002 za Luniak 2005a). Piszą o tym także badacze polskiej populacji kawki.

Ważnym czynnikiem prowadzącym do niszczenia miejsc lęgowych jest odnawianie elewacji (często związane z ocieplaniem budynków) oraz zatykanie otworów prowadzących do miejsc lęgowych. Niestety terminy powszechnie prowadzonych prac remontowych nakładają się na cały okres lęgowy kawek, który trwa od początku marca do końca czerwca (Luniak 2008a,b). Chociaż wiosną nietrudno zaobserwować gdzie gnieżdżą się kawki, ponieważ przebywają w pobliżu tych miejsc, głośno się zachowując, nie chroni to życia tych ptaków. Ich lęgi są powszechnie niszczone w czasie prac remontowych elewacji, stropodachów (Nowicki 2001, Dolata i in. 2005, obserwacje własne). Tak więc kawki, podobnie jak inne ptaki związane z budynkami, w czasie prac remontowych tracą miejsca lęgowe a często również życie. Jest to bardzo duże zagrożenie dla kawki. Według Luniaka (2005a) liczebność krajowej populacji kawki zależy głównie od dostępności miejsc lęgowych w budynkach. Usuwanie starych drzew i zamykanie dziupli dodatkowo pozbawia kawki miejsc lęgowych na terenach zielonych (Luniak i in. 2001). Chociaż kawki są w dużym stopniu przywiązane do miejsca gniazdowania kolonii (Peter 1994, Schmidt 1999, Singer 1999 za Luniak 2005a), to jeśli są niepokojone, mogą łatwo porzucić stare miejsca gniazdowe, nawet całą kolonią (np. Peter 1994, Boerner i Eisermann 1999 za Luniak 2005).

Prawne uwarunkowania ochrony kawki w Polsce

Kawka, tak jak wszystkie gatunki ptaków, które gnieżdżą się w budynkach, podlega ochronie ścisłej na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. 2004 nr 220, poz. 2237). Zasady dotyczące prawnej ochrony kawki wymienione sa w ww rozppporządzeniu oraz ustawie o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 (Dz. U. 2004 nr 92, poz. 880). Dodatkowo, tak jak wszystkie zwierzęta w Polsce, kawkę chroni ustawa o ochronie zwierząt z dn. 21 sierpnia 1997 (Dz. U. 1997 nr 111, poz. 724 ze zm.). Wyżej wymienione przepisy mówią, że nie można ptaków gniazdujących w budynkach płoszyć (np. przez ustawianie rusztowań (Luniak 2008a,b), niszczyć ich gniazd i jaj, zabijać piskląt ani osobników dorosłych (także poprzez zakratowanie otworów wentylacyjnych stropodachów, w których gniazdują), a nawet przemieszczać ich (także jaj). Wykonywanie czynności zabronionych wobec zwierząt objętych ochroną ścisłą wymaga zgody odpowiedniego organu ochrony środowiska. Ustawa o ochronie przyrody (art. 52 ust. 1 pkt 4) oraz ww rozporządzenie ministra środowiska (paragraf 6 pkt. 4) wprowadzają także zakaz niszczenia siedlisk i ostoi dziko występujących zwierząt. Za siedlisko zwierząt uznaje się (art. 5 pkt. 18 ustawy o ochronie przyrody) obszar ich występowania w ciągu całego życia lub w dowolnym stadium ich rozwoju.

Zniszczenie siedliska kawki, jako gatunku objętego ścisłą ochroną, wymaga uzyskania zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska na odstępstwo od zakazu niszczenia siedlisk. Nawet w przypadku otrzymania takiej zgody nie kończą się obowiązki inwestora wobec kawki. Jest on bowiem zobowiązany do kompensacji przyrodniczej, w postaci odtworzenia miejsc gniazdowania ptaków (Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i icn naprawie art. 9 ust. 1,2 pkt.1, 2). Na szczęście dla kawek oraz inwestorów jest to stosunkowo łatwe. Wystarczy zawiesić na budynku, lub nawet na drzewach budki lęgowe dla kawek. Kawki chętnie zasiedlają budki lęgowe o parametrach odpowiednich dla tego gatunku (inf. ustna, Adam Tarłowski).

Wykorzystana literatura

Autor: Dorota Zielińska

logo_kolor_sfinansowanoArtykuł powstał w ramach projektu „Ochrona ptaków w budynkach” sfinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

...................................................................
Jeśli uważasz, że działalność Stołecznego Towarzystwa Ochrony Ptaków jest cenna i warta wsparcia, Wpłać darowiznę!